De pronkboon, boerentenen Phaseolus coccineus, ook wel Roomsche Boonkes genoemd, is een plantensoort uit de vlinderbloemenfamilie (Leguminosae).

De soort is een bijna vergeten groente. De pronkboon wijkt plantkundig sterk af van de andere Phaseolus-soorten. Zo blijven de kiemlobben van de pronkboon onder de grond en komt vrij veel kruisbestuiving voor.

De plant komt oorspronkelijk uit de berggebieden van Centraal-Amerika en Mexico en werd in de 17^de eeuw naar Europa gebracht. Het vermoeden bestaat dat de pronkboon afstamt van de wilde soort Phaseolus formosus. Deze klimplant is in Nederland eenjarig en rechtswindend, doch er komt ook een "stamvariant" voor.

De bloem is trosvormig, en de bloei vindt plaats van juni tot eind september. De plant is weinig vatbaar voor ziekten en heeft weinig last van ruwe weersomstandigheden. Doordat de plant niet snel kapot waait wordt hij vanouds als windkering om snijbonen, augurken, en vroeger ook bij tabak gebruikt. Ook in de siertuin kan hij mooi staan, of wat dacht je om uw prieeltje onder de pronkbonen de bedekken.

Al snel leerde de mens de voedzame kenmerken van de soorten van het geslacht Phaseolus kennen en cultiveerde tal van varianten, zoals de bruine boon, de kievitsboon, de sperzieboon en de snijboon. De laatste twee worden tezamen met hun peul gegeten.

De klimmende pronkboon wordt aan bonenstaken geteeld. De staken zijn ongever 300 cm lang. Bonenstaken kunnen afkomstig zijn van de wilg, bamboe (tonkinstokken), maar ook takken van de hazelaar en andere houtige gewassen voldoen.

Meestal gaan ze drie jaar mee. Daarna is de onderkant verrot en zijn ze te kort geworden.

De wilgenstaken breken na drie jaar ook makkelijk. De staken kunnen in twee rijen als een hok gezet worden, zoals op de foto of met drie of vier aan elkaar gebonden.

De plantafstand is 30-50 cm in de rij en 120-140 cm tussen de rijen. De pronkboon wordt ter plaatse gezaaid vanaf 15 mei tot eind juni. Meestal worden één tot twee zaden per staak gelegd. Bedek de zaden met ongeveer 1cm aarde.
Bij meer zaden per staak treedt later veel bloemrui op, vooral bij warm en droog weer.

Ook kunnen de planten voorgetrokken worden en later buiten uitgeplant. Bij voortrekken worden eind april twee zaden in potten van 12 cm diameter gelegd. Na opkomst wordt eventueel één kiemplant weggeknepen. Half mei (na de IJsheiligen) wordt er uitgeplant.

Pronkbonen doen het ook fantastisch in de pot op het balkon of terras, u kunt ze namelijk gemakkelijk langs de spijlen van een balkonafrastering leiden of gebruiken als eetbaar windscherm op het terras.

De oogst begint eind juli en duurt tot eind augustus. Voor latere oogst moet half juni nog een keer gezaaid worden. Hiervan kan dan vanaf de derde week van augustus tot de eerste nachtvorst geoogst worden.
De peulen moeten elke week geplukt worden, omdat anders de peulen e oud worden en er geen nieuwe peulen meer gevormd worden.

De pronkboon wordt evenals de snijboon gesneden gegeten. Het begin en het eind van de peul wordt niet gebruikt. De pronkboon heeft een meer uitgesproken smaak dan de snijboon.

Pronkbonen moeten jong gegeten worden, omdat zich anders op de rugnaad van de peul een draad gaat vormen. Vroeger werd bij het klaarmaken de draad van de peul getrokken. Er is ook een ras dat geen draad vormt. Van rijpe peulen kunnen alleen nog de zaden gegeten worden. De zaden kunnen zowel vers als gedroogd en daarna weer geweekt gegeten worden. In Nederland worden ze dan 'scheiers' genoemd.

Maar meestal wordt de pronboon geplant om te « pronken », als sierplant dus. Om een oude muur te bedekken of iets dergelijks. Veel van deze mensen die hem in hun tuin staan hebben, weten zelfs niet dat de boontjes eetbaar zijn.

Leuk om weten

Rassen

Naast roodbloeiende rassen komen ook wit-, rood-wit-, en rosebloeiende rassen voor.

Witbloeiende klimmende rassen die in Nederland en België geteeld worden zijn:

• 'Emergo'; met draad
• 'Dominant'; met draad
• 'Désirée'; zonder draad
• 'Excelsior'; met draad, en heeft de langste peulen (35-40 cm)

Klimmende rassen met een specifieke sierwaarde zijn:

• 'Scarlet Runner'; met oranjerode bloemen en paarse zaden met donkere strepen en vlekken
• 'Painted Lady'; met rood-met-witte bloemen
• 'Celebration'; bloeit zacht rose
• 'Riley'; bloeit zalmrood
• Sun Bright'; heeft rode bloemen met een goudkleurig blad

Een bekende stampronkboon is:

• 'Hestia'; met rood-witte bloeiwijze als 'Painted Lady'

Een bijzondere pronkboon met zeer grote witte zaden is:

• 'Boerentenen'

Enkele bekende landrassen zijn:

• 'Groninger Pronkboon'; roodbloeiend klimmend ras met paarse zaden met zwarte spikkels
• 'Stiense Boon'; roodbloeiend klimmend ras met paarse zaden met zwarte spikkels
• 'Kollumer Pronkboon'; roodbloeiend klimmend ras met zwarte zaden

Weetje

Pronkbonen hebben elegante bloemen die zo mooi zijn en zo heerlijk geuren dat dat alleen al en reden is om pronkbonen te zaaien, In jonge groei zijn de bonen heerlijk mals en groen. Gekookt zijn ze een delicatesse.

Maar het mooiste komt nog.

De bonen die je vergeet te plukken kun je pellen en dan komen onwaarschijnlijk mooie kleuren je tegemoet. Roze en blauw paarse spikkels. Of pik zwart van de pronkers met een oranje bloem.

Deze bonen laat je rijpen, in september drogen en de hele winter geniet je nog een keer van de schoonheid van je pronkers. Dat is 3 keer genieten van een plant.

Leuk om weten

Taxonomische indeling

Pronkboon
Plukklare bonen
Taxonomische indeling
Rijk	Plantea (Planten)
Stam	Embryophyta (Landplanten)
Klasse	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade	Angiospermae (Bedektzadigen)
Clade	'nieuwe' Tweezaadlobbigen
Clade	Fabiden
Orde	Fabiales
Familie	Leguminosae (Vlinderbloemenfamilie)
Geslacht	Phaseolus (Boon)
Phaseolus coccineus

Voedingswaarde

per 100 gram Rauw

28   Kcal
3    gr. koolhydraten
3    gr. eiwit
0,30 gr. vet
                     

Mineralen

40   mg. calcium, Ca
0,80 mg. ijzer, Fe
                     

Vitaminen

0,07 mg. vit. B1 (Thiamine)
0,06 mg. vit. B2 (Riboflavine)
15   mg. vit. C (Ascorbinezuur)
                     

In andere talen

• FRANÇAIS: Haricot d'Espagne
• DEUTCH: Feuerbohbe
• ENGLISH: Runner bean
• ITALIANO: Fagiolo di Spagna
• PORTUGUÊS: Feijão-da-espanha
• ESPAÑOL: Judía de España
• DANSK: Pralbønne
• POLSKI: Fasola wielokwiatowa
• SVENSKA: Rosenböna

Recepten

Humkessoep

Ingrediënten

• 2 mergpijpen
• 200-250 gram runderpoulet
• 1 kleine verse worst
• 150-200 gram rookspek (stukje)
• 1 rookworst
• 300-500 gram pronkbonen
• 250 gram droge witte pronkbonen, boterbonen, witte bonen (Krombekken zijn heel geschikt)
• 2 dikke aardappels
• 2 dikke uien
• 2 middelgrote preien
• bosje peterselie
• bosje selderij
• jong topje maggiplant (lavas)
• ¾ eetlepel zout
• snufje peper
• snufje vleeskruiden
• 1 kruidenbuiltje
• 2 grote bouillonblokjes

Bereiding

1. De avond tevoren was je de droge bonen (controleer op slechte bonen en steentjes) en zet je ze in de week met ongeveer 3 liter water.
2. De volgende dag doe je er 3/4 eetlepel zout bij, het kruidenbuiltje, peper, de vleeskruiden, de mergpijpen en het rookspek en zet je de pan op het vuur.
3. Pas op … het kan gaan schuimen.
4. Wanneer het kookt voeg je de runderpoulet en de verse worst toe.
5. Je laat dit ongeveer 1 ½ uur tegen de kook aan pruttelen.
6. In de tussentijd maak je de ui, prei en de aardappels schoon. De aardappel snij je in stukjes van een cm, de pronkbonen in stukjes van 2 cm, de uien doormidden en in ringen en de prei in stukjes van 0,5 Voeg eerst de stukjes aardappel en de uiringen toe. Laat weer aan de kook komen.
7. Daarna (ongeveer 10-15 minuten later) de prei toevoegen. Laat weer aan de kook komen.
8. Controleer nu of er misschien water bij moet. Haal nu de mergpijpen, de verse worst en het rookspek er uit.
9. Schraap het merg in de soep.
10. Was vervolgens de selderij en snij deze redelijk grof. Voeg deze 20 minuten na de prei toe.
11. Proef nu de soep. Is deze op smaak? Voeg eventueel zout, bouillonblokjes of peper naar smaak toe.
12. Was en snij nu de peterselie. Snij deze iets fijner en voeg deze 10 minuten na de selderij toe.
13. Snij ook de rookworst, de verse worst en het rookspek in plakjes en voeg deze gelijk toe.
14. Even 5 minuten laten meekoken en klaar is de soep. (Zijn de boontjes nog niet helemaal gaar, laat de soep dan nog even nagaren).

Pronkboon met tomaat en paprika

Ingrediënten 4 pers.

• 500 gram pronkbonen
• 1 gesnipperde ui
• 15 gram boter of margarine
• 1 rode paprika
• 3 tomaten
• zout
• peper
• oregano
• 100 gram geraspte kaas

Bereidingswijze

1. Maak de bonen schoon en haal ze door de snijbonenmolen.
2. Fruit de ui in hete boter, voeg de bonen toe met de blokjes gesneden paprika’s.
3. Voeg na 10 minuten de ontvelde, in stukjes gesneden tomaten met het zout, de peper en de oregano toe.
4. Schep alles even om en laat het samen gaar worden in totaal 20-25 minuten.
5. Leg de geraspte of plakken kaas op de groente en laat dit smelten of plaats de schotel onder de hete grill en laat de kaas smelten en lichtbruin kleuren.