Kaneel

Kaneelstokjes ontstaan doordat de schors van de tropische kaneelboom zichzelf oprolt. Kaneel is één van de oudste specerijen: in de Bijbel wordt kaneel al vermeld (kaneel was een symbool van wijsheid en de koning parfumeerde er zijn gewaden mee!). Kaneel verspreidt een heerlijke, zoete, pittige geur en ook de smaak is tegelijk kruidig en lichtzoet.

Kaneel is een in de keuken gebruikte specerij. Het bestaat uit de binnenbast van de scheuten van de kaneelboom, (Cinnamomum verum, synoniem: Cinnamomum zeylanicum). Er bestaan vele varianten, maar de belangrijkste zijn de Ceylonkaneel en de cassia (Cinnamomum aromaticum, synoniem: Cinnamomum cassia). Cassia is wat branderiger en zoeter dan Ceylonkaneel. Kaneel wordt in stokjes verkocht. Het kaneelpoeder dat in de keuken wordt gebruikt bestaat meestal uit gemalen cassia waar soms wat gemalen kaneel aan toegevoegd is. Het zou dus beter cassia genoemd kunnen worden.

Toepassing

Kaneel wordt gebruikt als smaakmaker in zoete gerechten, zoals appelmoes of stoofperen, en in vele soorten gebak. Warme rijst met boter, suiker en kaneel is in sommige gezinnen een door kinderen zeer gewaardeerd dessert. Traditioneel wordt kaneel ook in snoep gebruikt, bijvoorbeeld in kaneelstokken, die op de kermis nog wel verkocht worden. Kaneel wordt sinds het eind van de twintigste eeuw ook gebruikt als smaakmaker in thee of koffie.

In India wordt kaneel (eigenlijk alleen de cassia) in allerhande vlees- en groentegerechten gebruikt. Kaneel is dan een onderdeel van het kerriemengsel.

Verder wordt kaneel toegepast in likeur, bijvoorbeeld Bénédictine. De etherische olie van de bast en het blad van de kaneelboom wordt wel gebruikt in parfums.

Kaneel bevat de stoffen coumarine en safrol welke bij dierproeven en ander onderzoek gentoxisch blijken te zijn en daarmee mogelijk kankerverwekkend. Of kaneel daarmee kankerverwekkend voor mensen is moet uit nader onderzoek blijken.

Productie

De kaneelboom groeit vooral in Sri Lanka, maar ook op Java, in Brazilië en Egypte. De kaneelboom groeit alleen in een tropisch klimaat, en dan het liefst aan de kust. De struik wordt twee tot drie maal per jaar gesnoeid, en daarbij laag gehouden. Van de 2 meter lange scheuten van ongeveer anderhalf jaar oud wordt de bast verwijderd. In kokosmatten gerold vindt fermentatie van de bast plaats. Daarna wordt de schors en de middenbast verwijderd. De dunne binnenste bast blijft over. Die rolt zich vanzelf op. Daarna worden de rolletjes gedroogd. Bij het drogen verkleuren de stengels naar de typische geel-bruine kleur.

Kappertjes zijn de ongeopende bloemknopjes, geconserveerd in zout of ingelegd in azijn, van de kappertjesplant, (Capparis spinosa) (uit de kappertjesfamilie Capparaceae). De plant wordt gekweekt in landen met een mediterraan klimaat, vooral in Spanje, Frankrijk en Italië.

Ze hebben een blauwgroene kleur en een frisse, zurige smaak. Kappertjes worden onder andere gebruikt in sauzen, eiergerechten, op broodjes gerookte zalm, bij visgerechten en op pizza's.

Kardemom (Elettaria cardamomum) is familie van gember. Het is ook bekend onder de naam groene kardemom. In de keuken worden de zaden en vaak omwille van de prijs ook de zaaddozen gebruikt. Kardemom heeft een zoete, scherpe geur en smaakt naar bergamot, citroen en kamfer.

Kardemom wordt onder andere in koek (speculaas), gebak, toetjes (bv. havermoutpap) en curry's toegepast. Het eten van kardemom zou een gunstige uitwerking hebben op maagklachten. Daarnaast zou het de eetlust bevorderen en heeft het een zuiverende werking op de adem.

Kruidnagel

Kruidnagel is een in de keuken gebruikte specerij met een zeer overheersende smaak. Kruidnagels zijn de gedroogde, nog gesloten bloemknoppen van de kruidnagelboom (Syzygium aromaticum, synoniemen: Eugenia aromaticum en Eugenia caryophyllata). Kruidnagels zijn een ongeveer 1 cm lang steeltje, met daarop het knopje, dat ongeveer 3mm diameter is.

Het product heet kruidnagel omdat het een "kruid" in de vorm van een draadnagel of spijker is.

Kruidnagels worden veel gebruikt in koekkruiden, zoals in speculaas. Bij stoofgerechten, zoals runderlappen worden kruidnagels langdurig meegetrokken. Traditioneel worden kruidnagels ook meegekookt met rode kool en met wild. Kruidnagel vormt een bestanddeel van het kerriemengsel. In Duitsland wordt kruidnagel toegevoegd aan glühwein, in Nederland wordt kruidnagel toegevoegd aan de (vergelijkbare) bisschopswijn. De kruidnagels zelf moeten niet gegeten worden, want zelfs na lang stoven hebben ze nog een zeer sterke smaak. Dit geldt niet voor de kruidnagels in de Friese nagelkaas.

Kruidnagelolie werd in de tandheelkunde gebruikt als verdovend middel. Vroeger werd de kruidnagel als verdoving in een pijnlijke kies gestoken. Ook wordt het gebruikt om kleine ondoorzichtige organische monsters of diertjes (vlooien, andere kleine insecten) te 'klaren' (doorschijnend maken) voor microscopie. De stof eugenol uit kruidnagelolie wordt gebruikt als uitgangsmateriaal bij de productie van vanilline. Ook wordt kruidnagelolie toegepast in parfum. Diverse drankjes ontlenen hun sterke smaak aan kruidnagels. Verschillende wierooksoorten krijgen een extra aroma met kruidnagel.

In Indonesië verbruikt men bijna de gehele productie in het land zelf, onder andere omdat kruidnagels daar in sigaretten (Kreteks) worden verwerkt. De naam Kreteks is een klanknabootsing van het knetteren van deze sigaretten wanneer ze worden aangestoken. De olie uit de kruidnagel verbrandt dan.

Productie

De kruidnagelboom is een fraaie boom met dicht groen loof en bloemen die in kleine trossen aan het uiteinde van de takjes hangen. De kruidnagels zijn de gedroogde, nog gesloten bloemknoppen van deze boom. In de groene bloemknoppen is al duidelijk de vorm van de toekomstige kruidnagel te herkennen. De kruidnagelboom groeit langzaam en er kan pas na zes tot acht jaar voor het eerst worden geoogst. Daarna kan de oogst wel tot honderd jaar doorgaan. De boom is 9–12 m hoog, piramidevormig en altijd groen. In de bloeitijd hangen ze vol met trosjes felrode bloemknoppen.

De kruidnagelboom groeit van oorsprong op de Molukken. Nog steeds worden veel kruidnagels op Indonesië geoogst. Kruidnagelbomen houden van een tropisch zeeklimaat. Ook in Zanzibar, Pemba, Madagaskar, Sri Lanka, Granada, Maleisië en Tanzania worden kruidnagels gekweekt.

Voor de teelt van kruidnagels worden de bloemknoppen geplukt als ze ongeveer anderhalve centimeter lang en groenroze van kleur zijn. De oogst vindt dus plaats voordat de knoppen uitkomen en een dieprode bloesem vormen. De bloemknoppen worden heel voorzichtig met de hand geplukt. Als ze worden geplukt, staan ze namelijk op het punt van uitkomen en dat moet nou juist worden voorkomen. Als een bloemknop open gaat, is deze namelijk niet meer als specerij te gebruiken. De bloemknoppen worden op grasmatten of betonvloeren uitgespreid om in de buitenlucht te drogen. Het duurt maar een paar dagen voordat de kruidnagels droog zijn. Hierna zijn de bloemknoppen donkerbruin met iets lichterbruine kopjes en heten ze kruidnagel. Kruidnagels hebben dan ook al meteen de karakteristieke sterke, zoete en doordringende geur en smaak.

Kruidnagel wordt in zijn geheel of gemalen in de handel gebracht.

Kurkuma

Kurkuma, ook wel koenjit of Indiase geelwortel genoemd, en vroeger ook tarmeriek, wordt gewonnen uit de plant (Curcuma longa).

Koenjit (kunyit) is de van oorsprong Maleise naam van de specerij. Het wordt gemaakt van de wortel van de plant. Het is een vast bestanddeel van kerriepoeder (curry) en geeft hieraan zijn gele kleur (die ook de bijnaam Indische saffraan verklaart). De specerij is mild bitter van smaak. Het merendeel van de kurkuma-oogst komt uit India.

Kurkuma heeft een zeer duidelijk aroma en moet daarom alleen worden gebruikt als het echt in een bepaald gerecht hoort. Kurkuma is ook een van de meest gebruikte ingrediënten in currygerechten en zorgt voor smaak en kleur.

Gemalen kurkuma is vooral een gele kleurstof om andere kruiden en gerechten te kleuren. Het wordt bijvoorbeeld wel aan rijst toegevoegd om deze een gele kleur te geven. Het kruid wordt ook veel gebruikt in de fusion keuken.

Het kan ook worden gebruikt als kleurstof voor inkt.

Papier dat in een oplossing met kurkuma gedrenkt en vervolgens gedroogd is, wordt wel als reagens gebruikt om de aanwezigheid van een base (alkali) aan te tonen. Het krijgt bij aanwezigheid van alkalische stoffen een bruinrode kleur. Het omslagpunt ligt ongeveer bij een pH van 8-9.

Medicijn

Onderzoek heeft uitgewezen dat kurkuma de werking van geneesmiddelen beïnvloedt.

Kurkumapoeder wordt in India traditioneel gebruikt voor de behandeling van wondjes en schrammen. In 1995 werd echter in de VS een patent toegekend aan de Universiteit van Mississippi op een wondbehandelingsmiddel gebaseerd op kurkuma. Dit patent werd het jaar daarop aangevochten door de Indiase Council of Scientific & Industrial Research en ingetrokken. De reden hiervoor was echter niet het eeuwenoude gebruik, maar het feit dat dat gebruik eerder beschreven was in een wetenschappelijk tijdschrift.

Kurkuma wordt in Azië niet alleen gebruikt om rijst mee te kleuren, maar wordt ook verondersteld te werken als medicijn tegen allerlei ziektes, zoals trombose en hersenaandoeningen waaronder de ziekte van Alzheimer en Parkinson.

Onderzoek aan de Rhodes universiteit in Zuid-Afrika heeft wel de werking van het kruid bevestigd in de binding van zware metalen. Sheril Daniel deed er onderzoek naar curcumine, één van de drie ontstekingsremmende stoffen die veel in geelwortel voorkomen. Hij constateerde bij ratten dat curcumine de hersens beschermt tegen beschadiging door cyanide, lood en cadmium. Het stofje bindt zich aan deze giftige verbindingen voordat die schade kunnen toebrengen in de hersenen. Daniel denkt dat door het veelvuldige gebruik van koenjit in Indiase gerechten Alzheimer in India nauwelijks voorkomt.

Mosterd

Mosterd is een in de keuken gebruikte kruidenpasta met meestal een scherpe smaak.

Mosterd wordt gemaakt uit gemalen mosterdzaden, azijn, water, suiker en zout. Ook worden vaak kruiden en/of specerijen toegevoegd, zoals peper, mierikswortel, rozemarijn of zelfs lavendel.

In navolging van Britse mosterdmakers wordt regelmatig kurkuma toegevoegd voor een intensere gele kleur. De naam komt vermoedelijk van most, het druivensap (nu de azijn) dat bij de bereiding werd gebruikt.

De scherpe smaak van mosterd ontstaat pas als bepaalde enzymen tijdens de bereiding van de mosterd de glucosinolaten (mosterdglycosiden) omzetten. Daarvoor is ook de aanwezigheid van water nodig. Voor de bereiding van een simpele mosterdsoort is mosterdzaad, azijn, zout en naar smaak eventueel kruiden voldoende.

Suiker is geen noodzakelijk ingrediënt en kan als men een zoetere mosterd wil eventueel door honing vervangen worden. Anders dan bij peper zijn de scherpe stoffen in mosterd vluchtig en prikkelen ook sterk het neusslijmvlies. Mosterdscherpte is ook vluchtiger dan die van rode peper.

In Nederland en België wordt mosterd vooral gebruikt als smaakmaker op bijvoorbeeld worst, zoals in hotdogs of bij kroketten.

Soms eet men gewoon een boterham met kaas en mosterd.

Verder wordt mosterd toegepast in mosterdsaus, die bijvoorbeeld bij vis gegeten wordt.

In de Indonesische keuken wordt mosterd ruim toegepast in de "duivelse runderlapjes".

Hele mosterdzaadjes worden gebruikt bij het inmaken van zure augurken of zilveruitjes, en ook in mosterdkaas.

Nootmuskaat

Nootmuskaat is een specerij afkomstig van de muskaatboom (Myristica fragrans), die in regenrijke tropische kustgebieden gekweekt wordt. De muskaatnoot is ovaal van vorm en ongeveer twee en een halve centimeter lang. De muskaatnoot is zeer hard: in de keuken wordt de muskaatnoot daarom alleen in geraspte vorm (nootmuskaat) gebruikt. Er is fabrieksmatig gemalen nootmuskaat op de markt, maar men kan nootmuskaat ook heel kopen en zelf op een nootmuskaatrasp raspen. Het woord nootmuskaat is een verbastering van het Latijnse "nuces moschatae", hetgeen "naar muskus ruikende noten" betekent.

Nootmuskaat wordt in de traditionele Nederlandse keuken gestrooid (of vers geraspt) over gekookte sperziebonen, bloemkool, spruitjes, spinazie of asperges. Men past het ook toe in aardappelpuree en in kaassaus. Ten slotte wordt nootmuskaat ook veel gebruikt in koek en gebak, met name in speculaas. Door de sterke smaak is een kleine hoeveelheid al voldoende.

De muskaatnoot is de gedroogde pit van de vlezige, okergele, abrikoosachtige vrucht. De pit wordt door een harde bast omgeven: na het drogen in de zon barst de bast en komt de muskaatnoot met de zaadrok vrij. De zaadmantel (zaadrok), die om de muskaatnoot heen zit, wordt ook gedroogd en wordt onder de naam foelie eveneens in de keuken gebruikt. Na het drogen van de vrucht en de noten wordt de muskaatnoot bepoederd met kalk. Dit dient om aantasting door insecten te voorkomen.

Nootmuskaat werd eens beschouwd als middel dat spontane abortus teweeg kan brengen maar is bij normaal gebruik in de keuken veilig tijdens de zwangerschap. Wel remt het de prostaglandine productie en bevat het hallucinogenen die de foetus kunnen beschadigen bij gebruik in grote hoeveelheden.

Hallucinerende en toxische werking

Na verloop van tijd kwamen Nederlandse slavenhandelaren die zowel slaven als nootmuskaat vervoerden erachter, dat de slaven de noten aten om er high van te worden.

In een lage dosis geeft nootmuskaat geen merkbare psychische of neurologische effecten. Bovenmatig gebruik van nootmuskaat kan hallucinaties veroorzaken. Men vermoedt dat dit berust op een in vivo (in het lichaam) omzetting van myristicine naar MMDA (3-methoxy-4,5-methylenedioxyamphetamine). Excessief gebruik van de werkzame stof, Myristicine (een zwak werkende MAO (monoamine oxidase) -remmer). (3-methoxy,4,5-methyleendioxy-allylbenzeen), kan gevaarlijk zijn.

Bij volwassenen leidt inname van ca. 5 gram of meer van de geraspte noot al tot duidelijke klinische symptomen (buikpijn, braken, duizeligheid, onrust en bewustzijnsstoornissen). Myristicine is al eerder beschreven als een sterk hallucinogeen. Verder bevat de olie van de muskaatnoot nog andere etherische oliën die precursors (chemische voorlopers) zijn voor geestverruimende middelen (safrol, MDMA, elemicine, mescaline).

Safrol en het ook in nootmuskaat voorkomende methyleugenol blijken bij dierproeven en ander onderzoek gentoxisch te zijn en daarmee mogelijk kankerverwekkend. Of nootmuskaat kankerverwekkend blijkt te zijn voor mensen moet uit nader onderzoek blijken. Nootmuskaat schijnt ook in gevangenissen in India gebruikt te worden als hallucinerend middel. Myristicine vergiftiging is een potetieel gevaar voor huisdieren en andere gedomesticeerde dieren, zelfs in minimale hoeveelheden zoals in voedsel. Geef uw huisdieren dus bij voorkeur geen voedsel dat met nootmuskaat is bereid.

Gebruik als recreatieve drug

Het gebruik van nootmuskaat als recreatieve drug is niet populair vanwege de sterke bittere smaak. Het heeft ook veel ongewenste neveneffecten zoals duizeligheid, blozen, droge mond, hartkloppingen, constipatie, moeite met plassen, misselijkheid en paniekaanvallen. Een ander nadeel is de lengte van de toxische reactie die meer dan 24 uur, maar soms zelfs meer dan 48 uur kan duren. Er zijn bronnen bekend waarbij de effecten van nootmuskaat worden vergeleken met die van MDMA (ecstasy). In zijn autobiografie beschrijft Malcolm X incidenteel gebruik van nootmuskaatpoeder onder gevangenen. Dit wordt dan verdund met water ingenomen om een effect als dronkenschap te verkrijgen. De penetentiaire medewerkers ontdekten deze praktijken en verboden uiteindelijk het gebruik ervan in de gevangenis. William Burrough's bescheef in het nawoord van "Naked Lunch" dat het gebruik van nootmuskaat te vergelijken is met dat van mariuana met als verschil dat het misselijkheid kan veroorzaken in plaats van verhelpen.

Peper

Peper is een in de keuken gebruikte specerij met een zeer scherpe smaak. Peper groeit als bessen aan de tropische peperplant, (Piper nigrum). De hoofdtekst van dit artikel behandelt de zwarte, witte of groene peper; er bestaat ook een geheel ander soort: de rode peper. Onderaan dit artikel staan een aantal andere pepers vermeld. De scherpe smaak van zwarte peperkorrels ontstaat door het bestanddeel piperine.

Peper kan in vrijwel elk gerecht verwerkt worden. Het versterkt de smaak van bijvoorbeeld vlees, en geeft een pittige smaak aan soep en puree. Peper wordt ook in sommige gebaksoorten gebruikt, bijvoorbeeld in pepernoten. Men gebruikt dan over het algemeen zeer weinig peper. In sommige gerechten worden hele peperkorrels gebruikt, de gedroogde besjes van de peperplant. Hoewel peper ook in gemalen vorm te koop is, prefereren veel fijnproevers vers gemalen peper. Daarnaast wordt peper ook vers gebruikt. In India wordt peper gebruikt in de pittigste kerriemengsels.

Witte peper is pikant, maar iets aromatischer dan de scherpere zwarte peper. Er bestaat ook groene peper die milder van smaak is en daarom vaak wordt gebruikt in bijvoorbeeld salades en roomsaus. Grijze peper is een mengsel van zwarte en witte peper.

Peper wordt ook in parfums gebruikt.

Misschien zit er dan wel peper in een pepernoot, maar dat is niet de reden van de naam. Net als peperkoek verwijst het naar de specerijen die erin aanwezig zijn. In de VOC-tijd gebruikte men peper als woord voor specerijen.

Productie

De peperplant groeit van oorsprong vooral in India, maar wordt nu ook geproduceerddoor Indonesië, Maleisië, Brazilië en Vietnam. Wereldwijd wordt ongeveer 140.000 ton peper per jaar geproduceerd. De peperplant is een slingerplant die maximaal 15 meter hoog kan worden. Hij groeit in de schaduw. De plant heeft veel vocht nodig, en een hoge temperatuur. De plant draagt bessen van ongeveer 5 mm groot. De bessen groeien in trosjes van ongeveer 12 cm lang, zoals aalbessen. De zwarte, witte en groene peper zijn allen afkomstig van dezelfde plant.

De zwarte peper ontstaat uit de onrijp geoogste (groene en licht rode) bessen, die bij het drogen bruin tot zwart worden. De buitenkant van de zwarte peper is gerimpeld.

De witte peper ontstaat eveneens uit de onrijpe bessen. Deze bessen worden geweekt in water. Daardoor gaan ze gisten. De bessen barsten open en de korrel komt tevoorschijn. Die korrels moeten vervolgens goed gewassen worden. De witte peperkorrels zijn even groot als de zwarte. De witte peper ontstaat dus door het verwijderen van de schil. Het langere productieproces maakt witte peper de duurste van de drie kleuren pepers.

De groene peper ontstaat net als zwarte peper uit de onrijpe vrucht. Maar de vrucht wordt geconserveerd, bijvoorbeeld in azijn of zout water.

Piment

Piment (Pimenta dioica) is een plant en specerij uit Midden-Amerika en West-Indië. Piment is ook wel bekend onder de naam Jamaicapeper, pimentbes, allspice of nagelpeper. De zaden worden gebruikt in gedroogde vorm, eventueel gemalen. De zaden ruiken naar kruidnagel met een vleugje kaneel en nootmuskaat, de smaak is echter scherp peperig.

Piment bevat de stof methyleugenol. Bij dierproeven en ander onderzoek blijkt deze stof gentoxisch te zijn en daarmee mogelijk kankerverwekkend. Of piment daarmee kankerverwekkend is voor mensen moet blijken uit nader onderzoek.

Piment was waarschijnlijk reeds bekend bij de Azteken en de Maya's, het werd er waarschijnlijk ceremonieel gebruikt, alsook om chocolade mee te kruiden.

Saffraan

Saffraan is een specerij die gewonnen wordt uit de saffraankrokus (Crocus sativus), een knolgewas dat behoort tot de familie van de lissen (iridaceae). De oranjerode stampers van deze violetbloeiende plant leveren de zeer kostbare saffraan, die zowel kleur- als smaakstof is. Saffraan zou mogelijk een geneeskrachtige (pijnstillende) werking hebben.

De plant bloeit gedurende zo'n acht dagen in de herfst. Elke bloem heeft drie meeldraden en drie stampers, die handmatig geoogst worden en vervolgens gedroogd. Dit drogen gebeurt boven vuur of in de zon. Saffraan is ook in poedervorm verkrijgbaar. De arbeidsintensieve teelt maakt saffraan tot de kostbaarste specerij, het rode goud. Daar staat tegenover dat slechts één draad saffraan volstaat om een liter kokend water in een uur diepgeel te kleuren. Saffraan wordt onder meer toegepast in rijstgerechten, brooddeeg en likeuren.

De saffraankrokus, die in het wild niet voorkomt, werd al in de oudheid geteeld. Het woord saffraan gaat terug op het Arabisch. De saffraankrokus, een steriel triploïd taxon, werd vermoedelijk uit de Griekse Crocus cartwrightianus geselecteerd.

De grootste Europese saffraanproducent is tegenwoordig Spanje, waar het een onmisbaar ingrediënt is in de paella. Daarna komen Zuid-Frankrijk, Griekenland en andere landen rond de Middellandse Zee. Ook wordt de plant op de Krim geteeld. In gematigder streken is de teelt verdwenen, afgezien van het plaatsje Mund in het Zwitserse kanton Valais. Buiten Europa wordt de plant onder meer geteeld in Marokko, Iran, Kasjmir en China.Iran met de teelt van verschillende rassen, is de grootste producent van saffraan met 93,7% van de totale wereldproductie.

Saffraan wordt ook ingezet in de wereldwijde strijd tegen drugs. In Afghanistan, waar veel boeren papaver verbouwen, waarvan heroïne gemaakt kan worden, wordt saffraan als lucratief alternatief gepromoot. Op 6 augustus 2007 reikte de Nederlandse kolonel Nico Geerts in Uruzgan de eerste zogeheten saffraandiploma's uit aan Afghanen die boeren gaan leren om saffraan te verbouwen.

Saffraan wordt behalve in de keuken ook als textielkleurstof toegepast. Een alternatief is hier vanouds saffloer of valse saffraan.

Een alternatieve kleurstof in de keuken is de veel goedkopere kurkuma of geelwortel, ook Indische saffraan genoemd, die vergelijkbare kleureigenschappen heeft, maar anders smaakt en een geheel andere oorsprong heeft.

De chemische stof die in hoofdzaak verantwoordelijk is voor de kleur van saffraan is crocine. De smaak wordt vooral bepaald door picrocrocine, en het aroma door safranal.

Vanille

Vanille is een smaakstof afkomstig uit de vruchten van de klimorchidee van het geslacht Vanilla. De naam komt van het Spaanse woord "vainilla", de verkleinde vorm van "vaina" (betekenis "schacht" of "peulschil"), oorspronkelijk het Latijnse "vagina".

De vanille-orchidee (Vanilla planifolia) levert de specerij vanille(stokjes), die niet alleen wordt verwerkt in levensmiddelen, maar ook in onder andere tabak en parfum (het is een afrodisiacum). De plant komt oorspronkelijk uit Mexico, hoewel die nu bijna overal tussen de keerkringen wordt gekweekt. Madagaskar is een van de grootste producenten van vanille.

De vruchten van de plant (er uitziende als peulen, maar botanisch gezien eigenlijk bessen) worden onrijp geplukt en vochtig verhit, daarna langzaam gedroogd, waardoor een fermentatieproces optreedt. Hierdoor verandert de onrijpe niet-aromatische vrucht in een zwart en glimmend vanillestokje met een fijne geur en smaak. De vanilline is daarvoor verantwoordelijk, een reukgevende stof die te zien is als fijne kristalnaaldjes (givre) op de buitenkant van het stokje. Wanneer een vanillestokje overlangs doormidden wordt gesneden, zie je binnenin kleine zaadjes, het zogenaamde vanillemerg. Zwart van kleur en zeer aromatisch. Vanille van zeer goede kwaliteit is Bourbonvanille, afkomstig van het eiland Réunion dat vroeger Bourbon heette.

Het aroma van vanille in room, cake en andere levensmiddelen kan worden verkregen door wat synthetische vanille toe te voegen of door vanillepeulen mee te koken. Een sterker aroma kan worden bereikt door de peulen overlangs open te snijden, waardoor het zeer smaakvolle merg vrijkomt uit het binnenste van de peulen. Kwaliteitsvanille heeft een sterk smakend/geurend aroma, maar aan levensmiddelen wordt meestal synthetische vanilline of vanille van mindere kwaliteit toegevoegd, omdat dit veel goedkoper is.

Vanillesuiker is suiker met vanillesmaak. Meestal is deze smaak afkomstig van synthetische vanilline en zou dus eigenlijk vanillinesuiker moeten heten. Vanillesuiker kan echter ook van natuurlijke vanille worden gemaakt of van een mengsel van synthetische met (een beetje) echte vanille. Vanillesuiker wordt gemaakt door vanilline aan de suiker toe te voegen. In de combinatie met suiker wordt het aroma van vanille krachtiger.

Aangezien natuurlijke vanille veel meer aromastoffen bevat dan alleen vanilline is er een smaakverschil tussen vanillesuiker van vanilline of van vanillestokjes.

Vanillesuiker kan eenvoudig zelf worden gemaakt door 2 gram vanilline met 100 gram witte basterdsuiker te mengen. Vanillesuiker van vanillestokjes kan bereid worden door vanillestokjes samen met witte basterdsuiker in een pot te stoppen, na verloop van tijd zal de vanillegeur in de suiker trekken.