Aalbes - Rode- en witte

Ribes rubrum

De rode of witte aalbessen Ribes rubrum behoren tot de Ribesfamilie (Grossulariaceae).

De bessen van 0,5 tot 1,3 cm groeien in kleine of grote trossen (naargelang de variëteit) aan een struik. De kleur variëert tussen wit naar donkerrood met alle schakeringen daar tusssenin naar gelang de variénteit.

De witte aalbes wordt minder geteeld omdat veel mensen die niet zo aanterkkelijk vinden, voor de smaak moet je het echter niet laten.

Deze goed winterharde struik wordt na een paar jaar gemakkelijk 1,50m. hoog, maar kan ook als snoer of haag van ± 2 meter hoog worden opgekweekt.

De struik komt het vroege voorjaar tot bloei (maart - april) met groen-gele bloemen die redelijk koudebestendig zijn. Deze worden bestoven door hommels en solitaire bijen (soms ook gewone bijen).

Plant jonge struiken bij goed weer tussen oktober en maart. Geef ze een plaatsje in de zon of lichte schaduw, op goed gedraineerde luchtige grond. (Afdekken met mulchlaag is dus gewenst). Lichte zand- en kleigrond moet worden verbeterd met een grote hoeveelheid humus in het plantgat.

Na het planten worden in de winter (behalve bij matige tot strenge vorst) de scheuten ingekort tot een lengte van 25 cm. Snoei op een buitenoog. Aan het einde van het eerste jaar worden in de winter de scheuten gehalveerd. De volgende jaren is snoeien tot op een gewenste hoogte nodig. De bloemtrossen en bessen groeien aan de zijscheutjes en gevormde tuiltjes. Aan de tuiltjes komen de meeste bessen. Tuiltjes of het vormen van sporen krijg je door eenjarige scheuten dicht bij het meerjarige hout af te snoeien. Dichtbij betekent hier: daar waar dicht bij het overjarige hout een concentratie van verscheidene knoppen bij elkaar staat. Knip de jonge scheut iets boven deze concentratie met knoppen af. Een stompje jong hout met knoppen aan het overjarige hout is dan het resultaat. Behalve dat uit de knoppen van het tuiltje het volgende jaar bloemen komen, groeit er ook weer een nieuwe scheut uit. Aan het einde van het seizoen wordt deze jonge scheut weer net zo behandeld: snoei gericht op de vorming van tuiltjes = sporen.

Geef de struiken elk jaar in april een flinke laag oude stalmest, kunstmest met een hoog kaligehalte of goed verteerde compost. Na de vruchtzetting nogmaals een lichte kunstmestgift geven.

Als haag geplant levert de aalbes de grootste opbrengst aan bessen op. De scheuten worden aangebonden aan gespannen draden. De draden worden tussen twee palen gespannen: de eerste draad op een hoogte van 40 cm, de tweede op 80 cm en de bovendraad op 150 cm. De draad kan van gegalvaniseerd ijzerdraad zijn of van plastic versterkt met gevlochten staaldraad. De struiken worden op een onderlinge afstand van 75 cm geplant. Per struik worden 3 - 4 scheuten aangehouden en aangebonden. Na het planten wordt niet teruggesnoeid, alleen getopt. De jonge zijscheuten worden op dezelfde wijze gesnoeid (vormen van sporen/tuiltjes) als van struiken. Om de 3 - 4 jaar worden jonge grondscheuten op geleid om het oude hout te vervangen.

Top de jonge scheuten een of tweemaal in de zomer en knip de hagen daarna elk jaar tussen april en oktober een of tweemaal in model. Neem tijdens deze jaarlijkse onderhoudssnoei ook alle kruisende takken weg teneinde de struik open te houden. Snoeien beïnvloed de hoeveelheid bessen, de grootte van de bes(sen) en de regelmatigheid van oogsten. Bessen in haagvorm of in snoeren zijn niets anders dan struiken in een platte vorm. Let er bij wintersnoei op dat enkele nieuwe grondscheuten worden behouden. Die moeten later (oud) hout vervangen.

Snoei elk jaar in de winter als het niet vriest uw bessenstruiken tot op het vruchtdragende hout. De beste periode hiervoor is van eind februari of begin maart. Daarmee voorkom je eveneens bepaalde plagen. Als je laat snoeit, verwijder je namelijk veel rupsen van de bessenglasvlinder.

Knip alle lage takken (lager dan 50 cm) die tegen de grond hangen volledig weg. Ook alle slecht geplaatste en naar binnengroeiende takken kan je wegsnijden.

Om de struik te verjongen moet je oudere takken terugsnoeien tot een lager geplaatste jonge twijg. Neem direct na de oogst takken die ouder zijn dan 4 jaar weg tot op een naar buitenwijzend oog en laat een nieuwe grondscheut in de plaats groeien.

Alle overige takken kun je kort of lang snoeien, dit hangt af van het ras. Traag groeiende struiken snoei je kort, sterk groeiende rassen eerder lang. Een gulden midden weg is:

  • Laat jonge twijgjes van minder dan 6 cm staan.
  • Verwijder de oudere en te zware zijtakken en dun de rest uit naar eigen inzicht. Zorg hierbij vooral dat er voldoende licht en lucht in de struik kan komen.

Het Komkommermozaïekvirus vormt banden van lichtgroen gekleurd weefsel, waardoor grillige figuren ontstaan, het zogenaamde figuurbont. Mozaïek treedt alleen bij rode bes op en geeft helder gele vlekken en stippen op de bladeren, ook wel lichtgroene nerven of gele figuren. Honingzwam Armillaria mellea doet de planten sterven. Grauwe schimmel Botryotinia fuckeliana doet de bessen verrotten; ze worden bedekt met een bruingrijze, viltige schimmelgroei. Amerikaanse kruisbessenmeeldauw Sphaerotheca mors-uvae besmet de toppen van de scheuten tegen het einde van het seizoen, geeft een witte poederachtige bedekking van de bladeren en scheuten en veroorzaakt dikwijls vervorming.

Bladluizen Aphididae tasten jonge scheuten en bladeren aan; de bloedblaarluis veroorzaakt rode bulten, andere geven eveneens vervormingen en maken de planten kleverig door afscheiding van honingdauw waarop roetdauwschimmels groeien. Galmijten Eriophyidae veroorzaken de bekende rondknop en brengen virusziekten over. Spint Tetranychidae Tijdens droogte kunnen struiken bruin verkleuren door massaal optreden van spint. Vogels Aves vooral de mussen eten de knoppen in de winter, en merels doen zich tegoed aan de rijpende vruchten. Daarom moeten netten over de hagen worden aangebracht, al dan niet in combinatie met vogelverschrikkers.

De bessen zijn rijk aan vezelstoffen en vitamine C. Bovendien zijn ze caloriearm.

Behalve voor het maken van jam is de rode aalbes bij uitstek geschikt om een zomerse rode bessentaart mee te maken. Rode bessen zijn het ideale toetje omdat het de spijsvertering bevordert. Het past goed bij zoete gerechten want de licht zurige rode bes doet zoete etenswaren beter verteren. Je kunt een verse saus maken van rode bessen door ze te pureren, zeven en te mengen met honing. Dit kan prima over een pannenkoek. De zelfgemaakte rode bessensaus misstaat ook niet in een lekkere yoghurt. In plaats van het maken met honing kun je het ook qua gewicht één op één met suiker koken en het laten indikken. Dan krijg je een soort siroop/stroop die een paar maanden prima houdbaar is. De honingvariant is gezonder maar moet binnen een paar dagen op omdat er verse bessen in zitten.

Na een spoelbeurt onder stromend koud water zijn de bessen zo te consumeren. Ze zijn lekker puur natuur. Als ze zuur zijn, kunt u er eventueel suiker over strooien. Laat ze een uur in de suiker staan voordat u ze eet. U kan ze o. a. in yoghurt, confituur, gelei, taart, limonadesiroop, milkshakes, vruchtenbowl of vruchtensalades verwerken.

Aalbessen kunt u ongewassen ongeveer drie dagen bewaren in de koelkast.

Aalbessen kunnen koortsverlagend werken, zijn bloedstelpend en wekken de eetlust op waarbij ze tevens de spijsvertering verbeteren.

Van de gedroogde bladeren van de rode aalbes kan een thee worden getrokken die zou helpen om jicht en reuma te verlichten. Diezelfde thee, kan koud gebruikt dienen om te gorgelen tegen mond- en keelinfecties; Met een compres van de bladeren kunt ge slecht helende wonden behandelen.

Leuk om weten

Meest geteelde witte rassen
  • Zitavia rijpt het vroegst (begin juli). Zeer lange trossen met tamelijk grote geel gekleurde bessen. Goede smaak. Zitavia is zeer vatbaar voor bladvalziekte, maar weinig vatbaar voor meeldauw.
  • Albatros is een Nederlands ras dat in veel opzichten lijkt op het rode bessenras Red Lake. Ook de zeer goede smaak heeft Albatros met Red Lake gemeen. Rijpt middentijds (half juli). Geeft mooie tamelijk grote lichtgele bessen aan tamelijk lange trossen. Albatros is tamelijk vatbaar voor bladvalziekte en meeldauw.
  • Witte Parel s een oud ras dat gelijk rijpt met Albatros. De vrij tere witte bessen zijn kleiner en hangen aan tamelijk korte trossen. Goede snoei is noodzakelijk om de besgrootte op peil te houden. Goede smaak. Weinig vatbaar voor bladvalziekte.
  • Primus rijpt tamelijk laat. Tamelijk kleine gele bessen aan lange trossen. Vrij goede smaak.
  • Blanka rijpt laat (eind juli). Geeft tamelijk grote gele bessen aan lange trossen. De bessen hebben een vrij zure smaak met grote zaden. Blanka is tamelijk vatbaar voor bladvalziekte en meeldauw.
  • Viktoria rijpt in het middenseizoen en is langer plukbaar. Deze bes kan vrij lang blijven hangen waarbij de bes geler van kleur wordt.
  • Er zijn ook enkele rassen met zeer lichtroze bessen, welke soms bij de witte bessen worden ingedeeld. In feite zijn het echter tussenvormen tussen de witte bes en de rode bes.
Meest geteelde rode rassen
  • Jonkheer van Tets is al een wat ouder ras dat zijn waarde nog steeds heeft behouden omdat deze het vroegst rijpt (eind juni/begin juli). Tamelijk lange trossen met tamelijk grote helderrode bessen. Jonkheer van Tets is zeer regengevoelig en matig vatbaar voor bladvalziekte.
  • Junifer rijpt iets later dan Jonkheer van Tets (begin juli). Geeft tamelijk lange trossen met matig grote helderrode bessen. Junifer is weinig regengevoelig maar zeer vatbaar voor bladvalziekte. Wordt veel gebruikt voor de teelt in plastic tunnelkassen. Voor buitenteelt is Junifer minder geschikt.
  • Rolan rijpt middentijds en geeft lange trossen met grote lichtrode bessen. Goede lichtzure smaak. Matig regengevoelig en tamelijk vatbaar voor bladvalziekte. Omdat de lichtrode kleur van de bessen door de consument als minder aantrekkelijk wordt ervaren, wordt dit ras beroepsmatig niet veel geteeld. Ondanks deze lichtere beskleur is Rolan echter een goed ras.
  • Stanza is een middentijds rijpend ras met matig lange trossen met matig grote donkerrode bessen. Zure smaak. Erg productief. Tamelijk regengevoelig en weinig vatbaar voor bladvalziekte.
  • Red Lake rijpt ook middentijds en geeft zeer lange zeer los gevormde trossen met grote rode bessen. Het ras valt op door de zeer goede smaak. Als gevolg van het lagere zuurgehalte smaken de bessen namelijk zoeter. Red Lake wordt daarom gezien als het ras met de beste smaak. Matig regengevoelig. Vatbaar voor bladvalziekte en meeldauw.
  • Rotet rijpt tamelijk laat en geeft zeer lange los gevormde trossen met tamelijk grote bessen. De bessen zijn stevig en smaken zuur. Matig tot redelijk productief. Weinig regengevoelig. Matig vatbaar voor bladvalziekte.
  • Rosetta rijpt laat en geeft zeer lange trossen met grote lichtrode bessen. Zure smaak. Zeer regengevoelig. Weinig tot matig vatbaar voor bladvalziekte.
  • Rovada rijpt laat (eind juli/begin augustus) en geeft lange trossen met grote glanzende rode bessen. Goede smaak. Rovada is tamelijk regengevoelig en tamelijk vatbaar voor bladvalziekte. Rovada is één van de beste rassen van dit moment.
  • Rondom is een wat ouder laat rijpend ras. Het kan inmiddels niet meer worden aanbevolen omdat deze is ingehaald door betere nieuwere rassen zoals Rovada.
  • Rode Rebel rijpt eveneens laat en geeft tamelijk grote helderrode bessen aan lange trossen. Goede smaak. Matig regengevoelig. Tamelijk vatbaar voor bladvalziekte.
  • Redpoll rijpt laat. Dit nieuwe ras uit Engeland blinkt uit in troslengte (40 tot 60 bessen per tros is mogelijk). Weinig gevoelig voor bloem- en vruchtrui. Zelfs aan het oude hout komen nog redelijk lange trossen. Redpoll is resistent tegen bladvalziekte, maar in de eerste groeijaren enigszins gevoelig voor meeldauw op de jonge scheuten.
  • Roodneus rijpt half augustus. Prachtige lange gevulde trossen met tamelijk grote glanzende donkerrode bessen. De bessen kunnen zelfs doorkleuren tot zeer donkerrood. Zure smaak. Roodneus is weinig regengevoelig en weinig vatbaar voor bladvalziekte.
  • Augustus rijpt nog wat later dan Roodneus (tweede helft augustus). Zeer lange trossen met tamelijk kleine bessen. De bessen zijn rood tot donkerrood van kleur. Zure smaak. Augustus is weinig regengevoelig en weinig vatbaar voor bladvalziekte.
  • Heinemann's Rote Spätlese is het laatst rijpende ras (eind augustus/begin september) en is eigenlijk voornamelijk om die reden van waarde. De trossen zijn weliswaar zeer lang met grote rode bessen, doch de bessen smaken zeer zuur en hebben grote pitten.

Leuk om weten

Taxonomische indeling
Aalbes
Besjes in wording

Besjes in wording

Taxonomische indeling
Rijk Plantae (Planten)
Stam Embryophyta (Landplanten)
Klasse Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade Angiospermae (Bedektzadigen)
Clade 'nieuwe' tweezaadlobbigen
Orde Saxifragales
Familie Grossulariaceae (Ribesfamilie)
Geslacht Ribes
Ribes rubrum

Voedingswaarde
per 100 gram
56    Kcal
83,95 gr. water
13,80 gr. koolhydraten
1,40  gr. eiwit
7,37  gr. suikers
0,20  gr. vet
0,0   mg. cholesterol
4,3   gr. vezels
                        

Mineralen

33   mg. calcium, Ca
1,0  mg. ijzer, Fe
13   mg. magnesium, Mg
44   mg. fosfor, P
275  mg. kalium, K
1    mg. natrium, Na
0,23 mg. zink, Sn
0,10 mg. koper, Cu
                        

Vitaminen

0,0  mg. vit. A (Retinol)
0,04 mg. vit. B1 (Thiamine)
0,05 mg. vit. B2 (Riboflavine)
0,07 mg. vit. B6 (Pyrixodine)
8,00 µg. vit. B11 (Foliumzuur)
41   mg. vit. C (Ascorbinezuur)
                        
In andere talen

Rode

  • FRANÇAIS : Groseille rouge
  • DEUTSCH : Rote Johannisbeere
  • ENGLISH : Red currant
  • ITALIANO : Ribes rosso
  • ESPAÑOL : Grosellero rojo

Witte

  • FRANÇAIS : Groseille blanc
  • DEUTSCH : Weiße Johannisbeere
  • ENGLISH : White currant
  • ITALIANO : Ribes bianco
  • ESPAÑOL : Grosellero blanca

Recepten

Aalbessen confituur
Gegrilde aardappelen en groene selder

Ingrediënten

  • 1,2 kg. aalbessen
  • 1,4 kg. kristalsuiker
  • 30 cl. (300 g) water

Bereiding

  1. Doe de suiker samen met het water in een kookpan en breng aan de kook. Laat 10 minuten op een hevig vuur doorkoken.
  2. Was de aalbessen. Rist ze met een vork van de steeltjes.
    Doe de bessen in de suikerstroop. Laat ze 8 tot 10 minuten meekoken. Blijf roeren.
  3. Controleer of de confituur stijf genoeg is, door een beetje op een koud bord te gieten. Als hij meteen opstijft, is hij voldoende ingekookt. Anders laat u de confituur nog 2 tot 3 minuten verder koken.

Tip :

U kunt deze confituur meteen in potten doen, of door een groentemolen halen om er een deel van de pitten en zaden uit te verwijderen zonder dat het daarom een gelei wordt.

Kipfilet met aalbessen en appel

Ingrediënten

  • 4 kipfilets
  • 0,5 doosje aalbessen (ongeveer 100 gram)
  • 1 appel (Granny Smith)
  • 2 dunne preitjes (± 200 gram)
  • 2 takjes selderij
  • 1 ei
  • 0,5 eetlepel franse mosterd
  • 3 eetlepels bloem
  • 50 gram boter of margarine
  • selderijzout
  • peper

Bereiding

  1. Snijd de prei in zeer dunne ringen. Daarna in een zeef of vergiet goed wassen en laten uitlekken.
  2. Aalbessen afspoelen en met een vork van de steeltjes ritsen.
  3. In een diep bord ei, mosterd, bloem doen en dit alles tot een dik vloeibaar beslag roeren.
  4. Boter verhitten, de kip door het beslag halen en in ± 10 minuten goed bruin bakken. Af en toe keren (omdraaien).
  5. Schil intussen de appel. Snijd de appel in parten, verwijder het klokhuis en snijd het geheel in dunne repen.
  6. Kip uit de pan nemen en warm houden onder zilverfolie.
  7. Voeg nu de prei toe aan het bakvet bak ± 2 minuten. Aalbessen en appel toevoegen en ook nog even 1 minuut meewarmen. Dit alles overdoen in een schaal.
  8. Leg de kip er bovenop en bestrooi wat met selderijzout. Knip ook even wat gewone selderij er overheen.

Tip

Lekker met wat gebakken aardappelen en een heerlijke sla of gewoon gekookte aardappelen en groente.

Witte bessenwijn
Gegrilde aardappelen en groene selder

Ingrediënten

  • 1 kilo aalbessen
  • 1000 gram suiker
  • ½ theelepel citroenzuur
  • gistvoedingszout
  • en Malaga-, Port- of all-purpose sviingist.

Bereiding

  1. Giet kokend water over de bessen en stamp deze goed tot een pulp massa.
  2. Voeg vervolgens de suiker en overige ingrediënten toe, nadat u eerst de pulp lauw hebt gemaakt met water.
  3. Het geheel op 5 liter brengen en na goed reeren drie dagen iaten gisten in een emmer met een schone doek afgedekt.
  4. Vervolgens filtreren en in een gistingsfles van 5 liter verder laten gisten.