De stengelloze sleutelbloem Primula vulgaris, gewone sleutelbloem (Primula veris) en de slanke sleutelbloem (Primula elatior) zijn planten uit de sleutelbloemfamilie (Primulaceae). Het zijn de meest voorkomende primulas in België en Nederland. Deze primulas kunnen ook gebruikt worden in de keuken.

De stengelloze sleutelbloem is een zeer zeldzame soort die groeit op grazige plaatsen, bijvoorbeeld in de duinen en in Drenthe. De plant bloeit al voordat de bladeren aan de bomen komen. In tegenstelling tot andere sleutelbloemen heeft het scherm van bloemen bij deze soort geen lange steel.

De bladeren zijn omgekeerd eirond, en 2-3 cm breed. De kroonbladeren zijn aan de voet vergroeid tot een buis.

De gele bloemen van de gewone primula bloeien van april tot juni en hebben een oranje vlekken van binnen, ze vormen een schermachtig geheel op een bloemsteel van 10-30 cm lang.

De slanke sleutelbloem heeft gekartelde en gerimpelde bladeren. De bloemen zijn in een langgesteeld scherm gegroepeerd, in groepjes van één tot twintig. Meestal hangen ze naar één zijde. de bloeitijd van die soort is tussen maart en mei.

Gebruik altijd vers zaad, om een gunstig resultaat te bekomen. Zaai op het einde van de zomer en zet de zaaiteilen in de platte bak. Het duurt ongeveer 2 à 3 weken voor het zaad kiemt. Houd de zaailingen over de winter in de platte bak, en plant ze dan in het voorjaar uit in goed voorbereide vochtige grond in de halfschaduw. Het is niet altijd zeker, dat ze het eerste jaar reeds gaan bloeien. Primula doet het ook goed in potten en zelfs als kamerplant.

Haal de planten elk jaar in de herfst uit de grond (ook deze in potten) om te scheuren. Verwijder de slechte delen en herplant de andere delen opnieuw. Dit houdt de planten gezond en bestrijdt terzelfdertijd tegen de lapsnuitkever. De planten in pot moet u beschermen tegen de middagzon.

Jonge bladeren en bloemen worden in het voorjaar geplukt, om vers te gebruiken of om te drogen. De wortels neemt u best in de herfst van 3-4 jaar oude planten om ze te drogen.

De gewone sleutelbloem, de stengelloze sleutelbloem en de slanke sleutelbloem kunnen gebruikt worden in slaatjes, in pannenkoeken- en cakebeslag en in jam. Hiervoor zijn alle bovengrondse delen van de plant geschikt.

De bloempjes hebben een anijsachtige smaak. Vroeger werd dit veel op de Veluwe gedaan en in Vlaanderen, vandaar de oude Vlaamse namen koekenbloem, pannenkoekenbloem en bakbloem voor deze plant. Deze drie soorten zijn in Nederland echter wettelijk beschermd en staan in Vlaanderen op de rode lijst, waardoor planten voor dit doel niet uit het wild mogen worden gehaald.

De bloemen kunnen niet alleen gebruikt worden in salades, maar ook en vooral in de pudding.

Als je een eetlepel bloemen aan de melk toevoegt krijgt je pudding niet alleen een aangenaam zoet aroma, hij gaat er ook nog eens lekker van schuimen (wel opkloppen natuurlijk).

Voor dat schuimende effect zijn de saponinen of zeepstoffen in de plantverantwoordelijk.

Wortels, bloemen en bladeren worden medicinaal gebruikt bij infecties van de luchtwegen, slapeloosheid en nervositeit en als middel tegen aandoeningen met krampen, stuipen en verlamming.

Wijn van sleutelbloemen werd als kalmeermiddel geadviseert. Een infuus van sleutelbloemen – in Engeland bekend als Primrose Tea – zou een uitstekend middel zijn tegen allerlei zenuwaandoeningen en hysterie.

Sleutelbloemen bevatten buiten mineralen en vitamine C, ook nog saponinen, flavonoïden, primulaverine of primulaveroside (een fenolglycoside), etherische olie carotenoïden enzymes en bitterstoffen (in de bloemen).

Primula's bevatten primine. Vooral wilde vormen van Primula obconica produceren in de harige bladeren zoveel primine, dat zelfs mensen die de plant niet aanraken maar in dezelfde ruimte aanwezig zijn, al irritatieverschijnselen kunnen vertonen. Er zijn echter cultivars van deze soort ontwikkeld, die minder primine bevatten.