Aardappelen

solanum tuberosum

De aardappel (Solanum tuberosum) is een half-winterharde plant uit de nachtschadefamilie (Solanacea) die ondergronds een energievoorraad in de vorm van zetmeel aanlegt . De aardappel is afkomstig uit Zuid- en Midden- Amerika. Hij is door de Spaanse ontdekkingsreizigers naar Europa overgebracht, waar hij nu een van de meest geteelde groenten is.

De aardappel behoort net als de tomaat, aubergine en de paprika tot de familie van de "Nachtschaden". De groene delen en de bessen van de plant zijn dus giftig. Ook bewaaraardappelen die lang zijn blootgesteld aan licht, kunnen groen worden en zijn dan niet meer geschikt voor menselijke consumptie.

De aardappel word als eenjarige geteeld om de eetbare knollen. Deze knollen worden gevormd aan ondergrondse stengels, 'stolonen' genoemd. Aardappelen worden naar teeltwijze ingedeeld in drie groepen, nl. vroege, middelvroege en late (of bewaaraardappelen).

Anderzijds worden de verschillende soorten ook ingedeeld op basis van hun kookgedrag.

Aardappelen worden opgekweekt uit kleine knolletjes van het jaar voordien, poters genoemd. Je kunt de poters halen uit uw eigen oogst van het jaar voordien, maar dat is af te raden wegens meer kans op ziekten. Het is beter om je plantgoed te halen bij betrouwbare zaad handelaren of tuincentra.

Laat de poters zo'n zes weken voor het planten voorkiemen. Dit doe je best door één laag poters in lattenkistjes te leggen bij ± 7°C, tot ze scheuten van ongeveer 2,5 cm hebben gevormd. Wil je grote aardappelen, laat dan bij het planten niet meer dan 3 à 4 scheuten per poter hangen. Meng een dag of tien voor het planten 100 gram per vierkante meter gemengde korrelmest in de bovenlaag van het perceel.

Wil je extra vroeg aardappelen oogsten bv. in juni, Laat je planters dan reeds begin januari uitlopen. Dat doe je door ze op een temperatuur van 15 à 20° te zetten. Als de kopscheut uitkomt moet je hem onmiddellijk verwijderen, om het uitlopen van alle andere ogen te bevorderen. Verlaag nadien de temperatuur en nog later moet je de poters afharden om te laten wennen aan de koudere buitentemperatuur. Je kan deze poters reeds planten vanaf 15 maart, (maar goed afdekken tegen late vorst).

Plant voor vroege aardappelen tussen eind maart en half april, middensoort tussen begin april en late van half april tot eind mei, in sleuven van 5 à 15 cm diep op 40-45 cm van elkaar in rijen met tussenruimte van 75 cm. Bedek de poters met minsten 2,5 cm aarde. Naar gelang ze groeien moet je dan de planten geleidelijk aanaarden tot een hoogte van ongeveer 20 - 30 cm, door de aarde tussen de rijen naar de plant toe te trekken.

Aardappelen groeien graag in diep omgespitte vruchtbare grond, voorzien van een goede bemesting van compost of goedd verteerde stalmest, op een zonnige plaats. Ze verlangen een neutrale tot licht zure grond van 5 - 6 Ph. Geef regelmatig voldoende water en houd onkruidvrij (vooral in het beginstadium).

Heb je geen tuin maar enkel een balkon of iets dergelijks, dan kan je ook aardappelen telen in een emmer. Hiervoor moet je wel en gat maken in de bodem van de emmer. Vul hem met een mengsel van compost en gewone tuinaarde of tuinaarde met potgrond. Poot de aardappel ongeveer 5 cm diep en geef af en toe water.

In principe kan je 100 dagen na het planten beginnen met oogsten. De te rooien knollen bevinden zich in de rug van de opgehoogde aarde. Gebruik hiervoor een platte riek, draag er zorg voor dat je bij het rooien de knollen niet beschadigt want beschadigde aardappelen gaan vlug rotten.

Andere manieren om aardappelen te planten:

  • In geulen van 10 tot 15 cm diep.
  • In aparte plantgaten.
  • Half in de grond en dan bedekken met aarde (bijzonder geschikt voor natte gronden)
  • Half in de grond en afgedekt met zwart plastiek folie. Boven elke planter maak je dan een insnijding in de folie zodat de scheuten er doorheen kunnen groeien. Zorg ervoor dat de folie aan de zijkanten goed is vastgemaakt. Bij deze methode hoef je niet aan te aarden.

De oogst kan benadeeld worden door aanvallen van: aardappelschurft, aardappelziektePhytophthora, aardappelmoeheid, draadwormen en zwartbenigheid Phytophtora.

Ook slakken Gastropoda en coloradokevers Leptinotars decemlineata liggen op de loer.

Aardappelen planten in combinatie met aubergines, suikermaïs, kool en bonen kan dit een beetje helpen voorkomen. Hier en daar een pot met mierikswortel tussen uw plantsoen is ook een goed middeltje om biologisch enkele plagen te voorkomen.

Laat nooit aardappelen in het water liggen, was ze juist voor het koken. Schil, was en snij de aardappelen net voor het koken, en doe dat in een kleine hoeveelheid water. Aardappelen in de schil verliezen minder vitaminen, mineralen en smaak. Je moet ze wel grondig afborstelen onder stromend water, om al de restjes aarde te verwijderen. Je kan de smaak van aardappelen verbeteren, door ze te koken in bouillon met een laurierblaadje. Gebruik het kookvocht van aardappelen niet in andere bereidingen, want het bevat nogal wat solanine. Gebruik maximaal 1 maal per week gefrituurde aardappelen.

Bewaar aardappelen in een koele maar vorstvrije, donkere en droge geventileerde plaats. Bij te lang of te warm bewaren, gaan de aardappelen uitlopen, waardoor ze taai worden en veel vitaminen verliezen. Bewaar aardappelen niet in een gesloten plastiek zak. Een zak met gaatjes, een mand of een net is beter geschikt. Verwijder regelmatig rottende aardappels. Gooi niet te veel met uw aardappelen anders krijgen ze blauwe plekken, die bruin worden bij het koken (wat daarom niet slecht is, maar het oog wil ook wel wat).

Bewaar nooit uw aardappelen op een te koude plaats bijvoorbeeld in de frigo, daarin zetten ze een deel van het zetmeel om in suikers, waardoor ze een vreemde, zoete smaak krijgen.

Aardappelen bevatten veel zetmeel, waardoor veel mensen denken, dat ze dikmaken. Niets is echter minder waar, één gram zetmeel bevat slechts 4 kcal terwijl 1 gram vet 9 kcal oplevert. Aardappelen bevatten geen grammetje vet en zijn dus geen dikmaker. Tenzij natuurlijk je er zelf vet aan toevoegt, door bijvoorbeeld de aardappelen te frituren, te bakken in het vet of wanneer je aan uw aardappelpuree ook nog een schepje boter toevoegt. 200 gram gekookte aardappelen, de aanbevolen hoeveelheid per persoon per dag, levert u 150 kcal, terwijl een klein pakje friet met mayonaise algauw 700 kcal oplevert. Aan u de keuze!

Solanine

Vergiftigingsverschijnselen treden bij de mens al op bij een inname van 25mg...
400 mg kan al dodelijk zijn. Solanine veroorzaakt een branderig en scherp gevoel in de keel, diarree, misselijkheid, versuftheid, angstgevoelens, uitbreken van zweet, ademnood, bewusteloosheid en krampen.

Solanine is zeer hittebestendig en wordt door koken niet afgebroken. Door verhitting wordt het solanine-gehalte echter wel lager. Een deel van de solanine lost op in het kookvocht, dat daarom niet voor verdere voedselbereiding gebruikt moet worden.

Groene aardappelen bevatten het giftige alkaloïde "solanine" dat maagklachten en braken kan veroorzaken.

Eet dus geen groene aardappelen, ook de tomaatachtige vruchten en het loof zijn giftig.

Enkele foto's

Aardappelen schillen

Aardappelen

Help dat meisje maar een beetje bij het schillen.

Bloeiende aardappelen

Bloeiende aardappelen

CC0 Public Domain


oogstklare aardappelen

Oogstklare aardappelen

Aardappelen rooien doe je best met een spitvork of platte riek

aangeaarde aardappelen

Aardappelveld

Netjes aangeaarde aardappelen

Indeling van de aardappelsoorten

Aardappelen zijn vrij goedkoop, eenvoudig te bereiden, voedzaam en bovenal licht verteerbaar.

In onze streken worden ruim 200 verschillende aardappelrassen geteeld.

Deze verschillende soorten worden in een drietal vaste categorieën onderverdeeld. Dit gebeurt meestal op basis van hun kookgedrag.

Vastkokende aardappels

Deze aardappelen behouden ook nadat ze zijn gekookt hun stevige, vaste structuur. Ze lenen zich met name voor aardappelsalades en zijn uitstekend geschikt om te frituren en om te bakken.

Bekende vastkokers zijn onder meer:

  • Accent
  • Charlotte
  • Corne de Gatte
  • Desire
  • Eersteling
  • Inova
  • Lady Christle
  • Nicola
  • Opperdoezer Ronde
  • Rosa

Bloemige aardappelen

Deze zijn wat kruimiger van structuur dan de echte vastkokers, maar ze blijven toch redelijk stevig tijdens het koken. Ze kunnen probleemloos op verschillende manieren worden gebruikt: koken, bakken, frituren. Daarnaast zijn ze uitermate geschikt om te poffen.

Bekende kruimige en bloemige aardappelen zijn:

  • Bildtstar
  • Bintje
  • Gloria
  • Laura
  • Malta
  • Maritima
  • Redstar
  • Rode Pipo
  • Santé
  • Turbo

Zeer bloemige aardappelen

Dit soort wordt ook wel afkoker genoemd. Na het koken vallen ze bijna direct uit elkaar. Dit maakt ze uitermate geschikt om er puree of soufflé van te maken of ze te verwerken in de soep.

Bekende afkokers zijn:

  • Alpha
  • Doré
  • Eigenheimer
  • Frieslander
  • Irene
  • Resonant

Leuk om weten

Zijn aardappelen dikmakers
In tegenstelling tot wat velen denken, zijn aardappelen geen dikmakers. Een normale portie (200 g) gekookte aardappelen brengt ongeveer 150 kcal aan. Dezelfde portie gekookte deegwaren of gekookte rijst (zonder saus) zo’n 260 kcal. De energetische waarde van aardappelen kan wel sterk toenemen door de bereidingswijze. Koken voegt geen extra calorieën toe. Aardappelen met vet bereiden zoals gebakken aardappelen, frieten en kroketten brengt wel meer calorieën aan. Ook saus nemen bij de aardappelen of een extra schep boter, margarine of room bij de aardappelpuree kan de calorieteller snel doen oplopen.
Is zetmeel ongezond?
De aardappel bestaat voor ongeveer 18% uit zetmeel. Maar het zetmeel in de aardappel is een koolhydraat van het ‘trage type’, dat slechts langzaam door het lichaam wordt opgenomen. Deze traag verteerbare koolhydraten hebben we nodig om onze dagelijkse inspanningen lange tijd vol te houden.
Bevat de schil meer voedingsstoffen?
Zowel de schil als het binnenste van de aardappel zijn rijk aan verschillende voedingsstoffen. In de schil vind je wel meer ijzer en vezels. Wens je de schil mee op te eten, was en schrob deze dan grondig schoon onder stromend water.
Eenvoudig
Je moet al een hele kluns zijn om eenvoudige aardappelbereidingen verknoeien. Toegegeven, aan een lekkere puree herkent men een goede kok(kin). Maar met aardappelen is er meer te doen dan gewoontjes koken of stomen, pureren of bakken in de pan. In het kijk- en kookboek 'De aardappel' geeft tv-kok Christer Elfving daarvan een ware demonstratie. Hij brengt basisrecepten zoals pommes duchesse en gratin dauphinois maar verheft de aardappel tot menig culinair hoogstandje. Niet enkel Zweedse maar ook mediterrane en vooral Oosterse invloeden zijn in de gerechten terug te vinden.
Hoe kan men de voedingswaarde van aardappelen zoveel mogelijk behouden?
Het gewasbeschermingsmiddel dat de telers gebruiken, zit enkel op het loof van de aardappelplant. De knollen komen er niet mee in contact.
  1. Bewaar de aardappelen niet te lang. Hoe langer aardappelen worden bewaard, hoe meer vitamine C verloren gaat.
  2. Laat aardappelen nooit in water liggen. Schil en was ze kort voor het koken. Zet aardappelen evenmin op in koud water maar voeg ze pas toe zodra het water kookt.
  3. Aardappelen stomen, koken in een hogedrukpan of in de microgolfoven en ze koken in hun schil kunnen het verlies van vitaminen en mineralen verder beperken.

Leuk om weten

Taxonomische indeling
Aardappel
Onlangs aangeaarde aardappelen.

Onlangs aangeaarde aardappelen.
Taxonomische indeling
Rijk Plantae (Planten)
Stam Embryophyta (Landplanten)
Klasse Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade Angiospermae (Bedektzadigen)
Clade 'nieuwe' tweezaadlobbigen
Clade Lamiiden
Orde Solanales
Familie Solanaceae (Rozenfamilie)
Geslacht Solanum (Nachtschade)
Solanum tuberosum
Voedingswaarde
per 100 gram gekookt 
78    Kcal
77,80 gr. water
17,21 gr. koolhydraten
2,86  gr. eiwit
0,10  gr. vet
3,30  gr. vezels

Mineralen

45   mg. calcium, Ca
6,07 mg. ijzer, Fe
30   mg. magnesium, Mg
54   mg.fosfor, P
407  mg. kalium, K
14   mg. natrium, Na
0,44 mg. zink, Sn
0,10 mg. koper, Cu

Vitaminen

0,03 mg. vit. B1 (Thiamine) 
0,03 mg. vit. B2  (Riboflavine)  
0,02 mg. vit. B6  (Pyrixodine)        
10   µg. vit. B11 (Foliumzuur)
5,2  mg. vit. C (Ascorbinezuur)
per 100 gram gebakken 
198   Kcal
47,31 gr. water
46,06 gr. koolhydraten
4,29  gr. eiwit
1,40  gr. suikers
0,10  gr. vet
7,90  gr. vezels

Mineralen

34   mg. calcium, Ca
7,04 mg. ijzer, Fe
43   mg. magnesium, Mg
101  mg. fosfor, P
573  mg. kalium, Mg
21   mg. natrium, Na
0,49 mg. zink, Sn
0,15 mg. koper, Cu

Vitaminen

0,05 mg vit. A (Retinol)
0,12 mg. vit. B1 (Thiamine)
0,10 mg. vit. B2 (Riboflavine)
0,61 mg. vit. B6 (Pyrixodine)
22   µg. vit. B11 (Foliumzuur)
13,5 mg. vit. C (Ascorbinezuur)
In andere talen
  • FRANÇAIS: Pommes de terre
  • DEUTSCH: Kartoffeln
  • ENGLISH: Potatoes
  • ITALIANO: Patate
  • PORTUGUÊS: Batatas
  • ESPAÑOL: Patatas
  • DANSK: Kartoffel
  • POLSKI: Ziemniak
  • NORSK: Potet
  • SVENSKA: Potatis
Japans

Een Belgisch-Skandinavische versie van een Oosters gerecht is norimaki met geplette aardappelen en maatjes. Van de sushi houdt Elfving de buitenkant van geroosterd zeewier over en vervangt de rijst en de groenten door geplette aardappelen en maatjes. Met een Japanse groentesnijmachine tovert de kok aardappelen om tot spaghetti-achtige stengels waarmee hij aardappelspaghetti carbonara maakt. Hij vervangt griesmeel door aardappelen en heeft aardappelcouscous. Allemaal te ver gezocht? Misschien, maar Elfving leert je wel anders tegen een aardappel aan te kijken.

'De aardappel' is een prettig boek om in te bladeren maar wegens zijn grote formaat minder handig om mee te nemen in de keuken. Elk recept is spectaculair in beeld gebracht. Voor ons mag het iets bescheidener en functioneler. Maar een kookboek is natuurlijk al lang niet enkel meer een doe-boek.

Chris Van Hauwaert; Christer Elfving, De Aardappel, uitg. Lannoo

Aardappelen in spectaculair jasje

In dit Jaar van de Aardappel doet chef - Kok op kot - Christer Elfving er zelfs heel gekke dingen mee. Onze (over)grootmoeders waren specialist in de bereiding van aardappelen op wel honderd verschillende wijzen. Ze moesten wel, want naast brood was de aardappel het enige voedsel waarvan er meestal voldoende was. De aardappel kreeg ondertussen zware concurrentie van rijst en allerlei pasta's.

In 1955 was elke Belg nog goed voor 146 kg aardappelen per jaar, vijftig jaar later is dat veertig procent minder. De aardappel stond lange tijd in een slecht daglicht want hij werd - helemaal ten onrechte - als dikmaker beschouwd. In de rubriek 'Spreekuur' was al te lezen dat aardappelen gezonde energiebronnen zijn die geen vet maar wel allerlei essentiële voedingsstoffen bevatten. Ze zijn bovendien licht verteerbaar en gemakkelijk te bereiden.

Japans Een Belgisch-Skandinavische versie van een Oosters gerecht is zijn norimaki met geplette aardappelen en maatjes. Van de sushi houdt Elfving de buitenkant van geroosterd zeewier over en vervangt de rijst en de groenten door geplette aardappelen en maatjes. Met een Japanse groentesnijmachine tovert de kok aardappelen om tot spaghetti-achtige stengels waarmee hij aardappelspaghetti carbonara maakt. Hij vervangt griesmeel door aardappelen en heeft aardappelcouscous.

Allemaal te ver gezocht? Misschien, maar Elfving leert je wel anders tegen een aardappel aan te kijken. "De aardappel" is een prettig boek om in te bladeren maar wegens zijn grote formaat minder handig om mee te nemen in de keuken. Elk recept is spectaculair in beeld gebracht. Voor ons mag het iets bescheidener en functioneler. Maar een kookboek is natuurlijk al lang niet enkel meer een doe-boek.Chris Van Hauwaert.

Ondertussen zijn er tal van lekkere aardappelsoorten te verkrijgen en zit de aardappel niet meer in het verdomhoekje. In dit Jaar van de Aardappel doet chef - Kok op kot - Christer Elfving er zelfs heel gekke dingen mee.

Onze (over)grootmoeders waren specialist in de bereiding van aardappelen op wel honderd verschillende wijzen. Ze moesten wel, want naast brood was de aardappel het enige voedsel waarvan er meestal voldoende was. De aardappel kreeg ondertussen zware concurrentie van rijst en allerlei pasta's. In 1955 was elke Belg nog goed voor 146 kg aardappelen per jaar, vijftig jaar later is dat veertig procent minder.

De aardappel stond lange tijd in een slecht daglicht want hij werd - helemaal ten onrechte - als dikmaker beschouwd. In de rubriek 'Spreekuur' was al te lezen dat aardappelen gezonde energiebronnen zijn die geen vet maar wel allerlei essentiële voedingsstoffen bevatten. Ze zijn bovendien licht verteerbaar en gemakkelijk te bereiden.

Corne de Gatte

"Ze smaken beter dan vlees", promootte een Ardense groenteman veertig jaar geleden de rare kronkels van aardappelen die in zijn uitstalling lagen. We kenden deze Corne de gatte toen niet maar hij had gelijk. Ondertussen zijn er tal van lekkere aardappelsoorten te verkrijgen en zit de aardappel niet meer in het verdomhoekje.

Deze rooskleurige kleine, vingervormige knollen van de Corne de Gatte (letterlijk: geitehoorn) zien er merkwaardig uit, maar het is een zeer lekkere, vastkokende aardappel. Volgens kenners is Corne de Gatte met zijn nootachtig smaakje 'de crème de la crème' onder de aardappelen.

Recepten

Aardappel-pompoenpuree met blauwschimmelkaas en entrecote
Aardappel-pompoenpuree met blauwschimmelkaas en entrecote

Ingrediënten

  • 700 g bloemige aardappelen
  • 4 entrecotes
  • 500 g pompoen
  • 400 g verse of diepvrieserwten
  • 150 g blauwschimmelkaas
  • 2 sjalotten
  • 50 g boter
  • een handvol pepermunt
  • peper en zout

Bereidingswijze

  1. Schil de pompoen en snijd in stukken. Snijd ook de geschilde aardappelen in stukken en gaar samen in licht gezouten water.
  2. Giet af en pureer. Roer de blauwschimmelkaas door de puree en kruid met peper.
  3. Blancheer ondertussen de erwtjes in licht gezouten water en spoel af onder koud stromend water. Stoof ze voor het serveren aan in een beetje boter met de gesnipperde sjalotten en gehakte munt. Breng op smaak met peper en zout.
  4. Kruid de entrecotes met peper en zout en grill naar smaak (blue, saignant of à point). Serveer de pompoenpuree met de entrecote en erwtjes.

Tip

Ook heel lekker met spitskool of spinazie!

Bron: Aardappel.be

Fondantaardappeltjes met kip en barbecuesaus
Fondantaardappeltjes met kip en barbecuesaus

Ingrediënten

  • 1 kg vastkokende aardappelen (ongeveer 10 grote aardappelen)
  • 800 g kippenbouten
  • 4 tomaten
  • 2 rode paprika's
  • 1 grote ui
  • 2 dl groentebouillon
  • 3 el olijfolie
  • 50 g gezouten boter 1 el gerookt chilipoeder 1 el worchestersaus 1 el mosterd 2 el honing
  • Enkele takjes tijm
  • Enkele takjes rozemarijn
  • Peper en zout

Bereidingswijze

  1. Snijd de aardappelen in schijfjes van 2 cm dikte en steek hieruit ringen van 3 cm doorsnede. Smelt de boter en bak de aardappelschijfjes bruin langs beide zijden. Overgiet met de bouillon, kruid met peper en zout, dek af met boterpapier en gaar gedurende 15 minuten in een voorverwarmde oven van 180°C.
  2. Kruid de kippenbouten met peper en zout en besprenkel met een beetje olijfolie. Schuif eveneens in de oven en bak krokant.
  3. Snipper ondertussen de ui en fruit deze in olijfolie. Snijd de paprika in stukken en voeg toe. Pluk de tijm en rozemarijn en voeg toe. Voeg hierbij de in stukken gesneden tomaten, de mosterd, de honing, het chilipoeder en de worchestersaus. Kruid met peper en zout en gaar onder gesloten deksel gedurende 30 minuten. Kruid bij indien nodig.
  4. Serveer de aardappeltjes met kip en saus.

Bron: Aardappel.be